Abraham Lincoln
Ten artykuł należy dopracować |
Prezydent Abraham Lincoln 5 lutego 1865 roku | |
Data i miejsce urodzenia |
12 lutego 1809 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
15 kwietnia 1865 |
16. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 4 marca 1861 |
Przynależność polityczna | |
Pierwsza dama | |
Wiceprezydent | |
Poprzednik | |
Następca | |
Abraham Lincoln (ur. 12 lutego 1809 w Hodgenville, zm. 15 kwietnia 1865 w Waszyngtonie) – amerykański polityk, szesnasty prezydent Stanów Zjednoczonych, uczestnik wojny Czarnego Jastrzębia. Zasiadał przez dwa lata jako przedstawiciel Partii Wigów w Izbie Reprezentantów. W 1860 roku z sukcesem ubiegał się o nominację Partii Republikańskiej na urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych. W głosowaniu powszechnym zwyciężył i piastowanie urzędu rozpoczął 4 marca 1861 roku. Trzy lata później ponownie został kandydatem partii na urząd prezydenta i został wybrany na drugą kadencję. Jego życie i prezydentura zakończyła się 15 kwietnia 1865 roku śmiercią w wyniku zamachu dokonanego przez Johna Wilkesa Bootha.
Młodość i edukacja
Abraham Lincoln urodził się 12 lutego 1809 roku w Hodgenville jako syn Thomasa Lincolna i jego pierwszej żony Nancy Hanks. Jego ojciec był cieślą i podobnie jak matka Lincolna pochodził z Wirginii. W 1811 roku rodzina Lincolnów przeniosła się do Knob Creek, natomiast po pięciu latach pobytu tam przeprowadziła się do Pigeon Creek. Dwa lata później zmarła matka Lincolna, a wkrótce potem jego ojciec powtórnie się ożenił z Sarah Bush Johnstone. Macocha przyszłego prezydenta nakłaniała go do pobierania nauki. Ponieważ rodzina mieszkała na terenach pogranicza, uczęszczanie do szkoły było bardzo utrudnione i z tego powodu Lincoln nigdy żadnej szkoły nie ukończył – był jednak samoukiem[1].
W latach 20. XIX wieku Lincoln rozpoczął pracę zarobkową – pracował m.in. na roli oraz na promie[2]. Wiosną 1830 roku rodzina przeprowadziła się do Macon i tam przyszły prezydent został zatrudniony jako buchalter w New Salem[2]. W tym czasie czytał dużo książek i uczył się angielskiego pod okiem Mentora Grahama[2]. W 1832 roku wziął udział w wojnie Czarnego Jastrzębia, a także ubiegał się o miejsce w legislaturze stanowej[2]. Po porażce wyborczej usiłował prowadzić własny interes, a rok później został mianowany kierownikiem jednoosobowej poczty, a następnie zastępcą mierniczego hrabstwa[3].
Kariera polityczna
W 1834 roku Lincoln postanowił ponownie ubiegać się o miejsce w legislaturze stanu Illinois[3]. Tym razem zwyciężył i wygrywał kolejne wybory w latach: 1836, 1838 i 1840[3]. W 1846 roku wygrał wybory do Izby Reprezentantów, w której zasiadał przez jedną kadencję, jako jedyny przedstawiciel Partii Wigów ze swojego stanu[4]. Dwa lata później poparł kandydata swojej partii, Zachary’ego Taylora, licząc na posadę rządową[5]. Ponieważ żadnej nie otrzymał, wycofał się z życia politycznego na 5 lat i zajął się praktyką prawniczą[5]. W 1855 roku bezskutecznie starał się dostać do Senatu, a rok później wstąpił do nowo utworzonej Partii Republikańskiej[5]. Ubiegał się o nominację na wiceprezydenta w wyborach w 1856 roku, jednak przegrał z Williamem Lewisem Daytonem[5]. Między 21 sierpnia a 15 października 1858 roku prowadził ożywione debaty na temat niewolnictwa z senatorem Stephenem Douglasem, które przysporzyły mu popularności[6]. Pomimo tego, nie udało mu się wygrać wyborów do Senatu, w których przegrał właśnie z Douglasem[6].
Konwencja Partii Republikańskiej zebrała się w Chicago w dniach 16–18 maja 1860 roku[7]. Głównymi konkurentami w rywalizacji o nominację prezydencką w wyborach byli Abraham Lincoln i William Henry Seward[7]. W trzecim głosowaniu Lincoln uzyskał wymaganą większość, natomiast kandydatem na wiceprezydenta został Hannibal Hamlin[8]. Partia Demokratyczna była podzielona na dwa obozy: frakcja z Północy nominowała Stephena Douglasa, natomiast frakcja z Południa – Johna Breckinridge’a[8]. Czwartym kandydatem był John Bell – przedstawiciel Konstytucyjnej Partii Unii[8]. W głosowaniu powszechnym zwyciężył Lincoln i uzyskał 180 głosów elektorskich (ok. 60%), wobec 12 głosów dla Douglasa, 72 głosów dla Breckinridge’a i 39 głosów dla Bella[9].
Prezydentura
Jeszcze w czasie prezydentury Buchanana, 4 lutego 1861, 7 stanów południowych utworzyło w Montgomery Skonfederowane Stany Ameryki[9]. Ich prezydentem został Jefferson Davis, a wiceprezydentem – Alexander Stephens[10]. Mimo że Lincoln oficjalnie nie wypowiadał się na temat niewolnictwa, instruował potajemnie republikanów, aby w Kongresie nie szli na żadne ustępstwa[9]. W przemówieniu inauguracyjnym zapowiedział, że będzie dążył do zachowania jedności kraju, jednocześnie apelując do Konfederacji, aby powróciła do Unii[11]. Powołał rząd złożony zarówno z dawnych wigów (m.in. sekretarz stanu William H. Seward), jak i demokratów (np. sekretarz wojny Edwin M. Stanton)[11].
Na początku urzędowania William Seward zaproponował Lincolnowi, by zjednoczyć kraj za pomocą wojny z mocarstwem europejskim: Anglią, Francją, Hiszpanią lub Rosją[10]. Prezydent odrzucił ten postulat[10]. 12 kwietnia 1861 roku wojska konfederackie zaatakowały Fort Sumter w Karolinie Południowej i dwa dni później go zajęły, co jest uznawane za początek wojny secesyjnej[12]. Zadaniem dyplomacji amerykańskiej było wówczas zapobieżenie interwencji z zewnątrz[12]. 15 kwietnia 1861 roku Lincoln wydał nakaz wojskom federalnym odzyskania fortów, które zajęli konfederaci, a cztery dni później wprowadził blokadę morską wobec statków Południa (blokadą objęto także wybrzeża stanów Wirginia i Karolina Północna)[13]. Anglia i Francja ostro sprzeciwiły się tej decyzji, broniąc swoich interesów handlowych[13]. Miesiąc później Londyn i większość pozostałych europejskich stolic ogłosiła neutralność wobec obu walczących stron[12]. Pod koniec 1862 roku Sąd Najwyższy ogłosił, że wprowadzenie blokady było prawne i było skutkiem stanu wojny domowej w Stanach Zjednoczonych[14]. Południe nie dysponowało zbyt silną flotą, zatem usiłowało korzystać z usług okrętów kaperskich, korzystając z faktu, że Stany Zjednoczone nie sygnowały Deklaracji paryskiej w 1856 roku[14]. Wobec tego władze Północy natychmiast rozpoczęły starania, by sygnować Deklarację[15]. Ostatecznie USA ogłosiły, że będą stosować się do Deklaracji, choć, jak się później okazało, nie miało to większego znaczenia dla przebiegu wojny[16].
Pod koniec 1861 roku dwaj dyplomaci Południa James Murray Mason i John Slidell wypłynęli brytyjskim statkiem do Southampton[16]. Ich statek został jednak zatrzymany przez okręt amerykański, a kapitan Charles Wilkes aresztował polityków konfederackich (Incydent Trent)[17]. Wielka Brytania zażądała zwolnienia dyplomatów, jednocześnie przygotowując ośmiotysięczną armię na wysłanie do Kanady[17]. 28 grudnia 1861 roku Seward zdecydował się ich zwolnić, twierdząc, że zostali oni bezprawnie zatrzymani na neutralnym terenie, bez sprowadzenia statku z powrotem do portu[17]. 1 stycznia 1862 roku Masona i Slidella przewieziono na Bermudy, skąd dotarli do Wielkiej Brytanii pod koniec miesiąca[18].
W listopadzie 1861 roku Lincoln przyjął rezygnację generała Winfielda Scotta i zastąpił go George’em McClellanem[18]. W następnym roku prezydent był ostro atakowany przez przeciwników wojny i Południowców, a także przez abolicjonistów[19]. Podkreślał wówczas, że jego głównym celem wcale nie jest walka z niewolnictwem, ale walka o utrzymanie jedności kraju[19][uwaga 1]
W połowie 1863 roku w Wielkiej Brytanii znowu wzrosły nastroje prokonfederackie, dzięki zwycięstwu generała Roberta Lee w Pensylwanii i Maryland[21]. Po ostrej debacie w Izbie Gmin uznano, że kraj nie będzie uznawał Skonfederowanych Stanów Ameryki[21]. We Francji panowały podobne nastroje jak w Wielkiej Brytanii, zwłaszcza że w sympatyzującym z Południem Meksyku rządził Maksymilian I – cesarz mianowany przez Francuzów[21]. Zarówno we Francji, jak w i Anglii budowano okręty dla Konfederatów, jednak po protestach ze strony dyplomacji amerykańskiej statki nie opuściły portów[22]. Władze Południa wiedziały, że bez poparcia mocarstw europejskich nie mają szans w wojnie z uprzemysłowioną Północą[22]. Po namowach sekretarza stanu Judaha Benjamina prezydent Jefferson Davis zgodził się wysłać do Europy specjalnego posła Duncana Kennera, który miał zapewnić o zniesieniu niewolnictwa na Południu i stałych dostawach bawełny mocarstwom europejskim[23]. Posłowie Slidell i Mason, współpracując z Kennerem, zabiegali o audiencje u władców Wielkiej Brytanii i Francji[23]. Cesarz Napoleon III przychylnie odniósł się do inicjatywy, o ile poprze je również Wielka Brytania[23]. Premier lord Palmerston był jednak powściągliwy i starał się nie zobowiązywać do niczego[23].
Po powstrzymaniu działań ofensywnych generała Lee w Karolinie Południowej, Karolinie Północnej i Georgii prezydent Lincoln podniósł kwestię niewolnictwa w kontekście wojny[23]. Nie chciał tego robić wcześniej, by nie rozdrażnić stanów przygranicznych (Wirginia, Maryland, Kentucky i Missouri), które zachowały niewolnictwo, ale nie dokonały secesji[24]. 22 lipca 1862 roku prezydent przedstawił, na posiedzeniu gabinetu, wniosek o proklamacji zniesienia niewolnictwa[25]. Sprzeciwił się temu Seward, który uważał, że może to spowodować bunt na Południu, a przez to zatrzymanie produkcji bawełny, co może z kolei skutkować interwencją zbrojną mocarstw europejskich[25]. Lincoln postanowił się wstrzymać i ogłosił tę decyzję dopiero 22 września[25] po zwycięstwie pod Antietam. Dekret prezydenta mówił, że wszyscy czarnoskórzy niewolnicy ze stanów walczących przeciw Unii będą wolni od 1 stycznia 1863 roku[25]. Seward krytykował takie posunięcie, zarzucając, że Lincoln znosi niewolnictwo na obszarach, gdzie nie sięga jego władza, natomiast na obszarze Unii utrzymuje status quo[25]. Dzięki takim posunięciom około 180 tys. Afroamerykanów wstąpiło do armii wojsk Północy i walnie przyczyniło się do zwycięstw nad Konfederacją[25]. Po zakończeniu wojny, 11 kwietnia 1865 roku, Lincoln stwierdził, że Afroamerykanom należy się nie tylko wolność, ale także ograniczone prawa obywatelskie[25].
Lincoln angażował się osobiście w sprawy wojskowe i strategiczne[26]. 7 listopada 1862 roku zdymisjonował generała George’a McClellana, którego zastąpił Ambrose Burnside[26]. Na początku 1863 roku, po klęsce pod Fredericksburgiem, Burnside został zastąpiony Josephem Hookerem[26]. Pół roku później Hookera zastąpił George Meade[26]. W dniach 1–3 lipca 1863 roku rozegrała się bitwa pod Gettysburgiem, która jest uznawana za największe starcie wojsk Unii i Konfederacji w czasie całej wojny secesyjnej[26]. Po porażce generał Lee wycofał się do Richmond, natomiast prezydent nakazał generałowi Meade’owi, by ścigał wojsko Południa[26]. Meade odmówił, twierdząc, że poniósł zbyt wielkie straty, co zdenerwowało prezydenta[26]. 19 listopada Lincoln wygłosił przemowę gettysburską, w której oddał hołd poległym i stwierdził, że dokończenie ich dzieła spoczywa na barkach żywych[26]. W tym samym czasie generał Ulysses Grant wyparł Konfederatów z Tennessee, po III bitwie pod Chattanoogą[27]. Został za to awansowany na głównego dowódcę wojsk Unii, 12 marca 1864 roku[27].
Na początku czerwca 1864 roku w Baltimore odbyła się konwencja Partii Republikańskiej, mająca wybrać kandydata na prezydenta w zbliżających się wyborach[27]. Lincoln uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu, a kandydatem na wiceprezydenta został Andrew Johnson[28]. Część Partii Republikańskiej, pozostająca w opozycji do Lincolna, zebrała się tydzień później w Cleveland i wybrała swoim kandydatem generała Johna Frémonta[28]. Wkrótce potem wycofali się z tej decyzji i wsparli urzędującego prezydenta[28]. Partia Demokratyczna wystawiła kandydaturę George’a McClellana[28]. Głównym tematem kampanii republikanów było zniesienie niewolnictwa w formie trzynastej poprawki do Konstytucji, która została uchwalona przez Senat w kwietniu 1864 roku i przez Izbę Reprezentantów w styczniu 1865 roku[28]. Lincoln zwyciężył w głosowaniu powszechnym i uzyskał 212 głosów w Kolegium Elektorskim, wobec 21 głosów dla McClellana[28]. Elektorzy ze stanów konfederackich nie wzięli udziału w głosowaniu[28].
Wojska generała Williama Shermana odnosiły kolejne sukcesy – 3 kwietnia 1865 roku zajęły Richmond w Wirginii, a 9 kwietnia otrzymały wiadomość, że generał Lee poddał się pod Appomattox[29].
Obejmując urząd na drugą kadencję, Lincoln planował odbudowę kraju[30]. Zastosował weto kieszonkowe wobec ustawy Wade’a-Davisa, która zakładała powrót do Unii stanów południowych, pod warunkiem złożenia przysięgi lojalności[30]. Lincoln odmówił także „bezwzględnego zaangażowania do jakiegokolwiek pojedynczego planu odnowy”, jak wymagał tego projekt, ponieważ to „zniszczyłoby konstytucje i rządy wolnych stanów, przyjętych już i sprawujących władzę w Arkansas i Luizjanie”[31]. 3 lutego 1865 roku spotkał się w Hampton Roads nieoficjalnie z przedstawicielami Konfederacji, gdzie obiecał amnestię i niepodejmowanie środków karnych wobec buntowników[30][uwaga 2]. Proponując pięcioletni okres wprowadzania 13. poprawki, nalegał na ponowną akceptację Konstytucji USA[30]. Postulował także odszkodowania dla właścicieli ziemskich, którzy mieli utracić niewolników[30].
Śmierć
- Osobny artykuł:
14 kwietnia 1865 roku prezydent Lincoln i generał Grant z małżonkami mieli wziąć udział w spektaklu Toma Taylora „Nasz amerykański kuzyn”[30]. Ponieważ Grantowie nie mogli w nim uczestniczyć, zaproszenie przyjął major Henry Rathborne wraz z przybraną siostrą[30]. Po godzinie 22 do niestrzeżonej loży prezydenckiej wtargnął 26-letni aktor John Wilkes Booth, który popierał niewolnictwo[33]. Trzymając w rękach pistolet i sztylet, strzelił Lincolnowi w tył głowy, a majora Rathborne’a dźgnął w ramię, a następnie zeskoczył na scenę i powiedział: „sic semper tyrannis” (łac. „tak to się zawsze dzieje tyranom”)[33]. Rannego prezydenta przeniesiono do pobliskiego pensjonatu Williama Petersona, lecz nie było możliwości udzielić pomocy Lincolnowi[33]. Prezydent zmarł po godzinie 7 rano, 15 kwietnia 1865 roku[33]. Został pochowany w rodzinnym mieście Springfield[33].
Zdaniem jego biografa i przyjaciela Williama Herndona Lincoln cierpiał już wówczas na zaawansowane powikłania na skutek długotrwałego, źle leczonego syfilisu i mógłby nie dożyć do końca kadencji[34].
Życie prywatne
Na początku lat 30. Lincoln poznał Ann Rutledge, która była córką właściciela tawerny[3]. Para zaręczyła się, lecz Rutledge zmarła na tyfus przed planowanym ślubem[3]. Około 1840 roku Lincoln poznał Mary Todd z Lexington[4]. Początkowo ich ślub był zaplanowany na 1 stycznia 1841 roku, lecz z niejasnych przyczyn nie odbył się[4]. Para pobrała się 4 listopada 1842 roku w kościele episkopalnym w rodzinnym mieście panny młodej[4]. Lincolnowie mieli czterech synów: Roberta, Edwarda, Williama i Thomasa[4].
Poglądy
Już w młodości, podróżując do Nowego Orleanu, Lincoln zaobserwował, że niewolnicy są traktowani okrutnie przez swoich właścicieli[2]. Gdy zasiadał w legislaturze stanu Illinois, jego stanowisko w kwestii niewolnictwa jeszcze bardziej się zaostrzyło[3]. Kiedy pojawił się wniosek potępiający abolicjonizm, Lincoln stwierdził, że niewolnictwo jest niesprawiedliwe społecznie[3]. Gdy zasiadał w Izbie Reprezentantów, sprzeciwiał się, by niewolnictwo rozszerzać na inne stany, a także napisał poprawkę do ustawy uwalniającą wszystkie dzieci niewolników urodzone po 1 stycznia 1850 roku[4]. W 1858 roku, kandydując w wyborach w Illinois, wygłosił przemówienie: «Dom rozdzielony niezgodą ostać się nie może». Sądzę, że jest rzeczą niemożliwą, aby nasz ustrój pozostał na stałe półniewolniczy i półwolny [...]. Albo przeciwnicy niewolnictwa zahamują dalsze jego rozprzestrzenianie się i doprowadzą do takiej sytuacji, że opinia publiczna uspokoi się w przeświadczeniu, że jest ono na drodze do ostatecznego wygaśnięcia, albo też zwolennicy niewolnictwa zdołają je przeforsować i będzie prawnie dopuszczone we wszystkich stanach, zarówno starych, jak i nowych, zarówno na Północy, jak i na Południu. Zasada suwerenności osadników, zwana też świętym prawem samorządu, sprowadza się właściwie do tego, że jeśli jakiś człowiek będzie chciał zrobić z drugiego niewolnika, to trzeciemu nie będzie wolno się sprzeciwiać[35].
Mimo swoich antyniewolniczych poglądów twierdził, że należy „utrzymać supremację białej rasy”[6]. Lincoln jasno przedstawił swoje stanowisko: „Nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem wprowadzenia jakiejkolwiek społecznej i politycznej równości białej i czarnej rasy – nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem uczynienia z Murzynów wyborców czy członków ławy przysięgłych, przyjmowania ich na urzędy czy małżeństw z białymi; dodam też, że uważam, iż między tymi rasami występują fizyczne różnice, które na zawsze nie pozwalają im współżyć na równych prawach społecznych i politycznych”[36].
Pod względem religijnym Lincoln w młodości był sceptykiem[37]. Jego poglądy były najbardziej zbliżone do chrześcijaństwa, jednak nigdy nie zdefiniował siebie jako chrześcijanina[38]. Wierzył jednak we wszechmogącego Boga, co podkreślał we większości ze swoich przemówień[38]. Twierdził, że nigdy nie był członkiem żadnego Kościoła, choć podkreślał, że wierzy w treść zawartą w Świętych księgach[39]. Miał on także zostać w tajemnicy ochrzczony przez wielebnego Kościoła Chrystusowego Johna O’Kane’a[39]
Kultura masowa
Odniesienia do faktów, spekulacji bądź legend dotyczących życia 16. prezydenta Stanów Zjednoczonych pojawiły się m.in. w filmach Skarb narodów: Księga tajemnic (2007), Spisek (2010) oraz Abraham Lincoln: Łowca wampirów (2011). W 1930 powstał film Abraham Lincoln, gdzie tytułową rolę zagrał Walter Huston[40]. W 1982 stacja CBS wyprodukowała 6-odcinkowy miniserial W imię honoru. Rolę Lincolna zagrał Gregory Peck[41]. W 2012 roku premierę miał kolejny obraz biograficzny Lincoln w reżyserii Stevena Spielberga, w którym w tytułowego bohatera wcielił się Daniel Day-Lewis[42]. Sprawa jego morderstwa jest tematem odcinka The Assassination of Abraham Lincoln serialu Poza czasem.
W XIX wieku Ernest Linwood Staples napisał epos A Man of Destiny: Being the Story of Abraham Lincoln; an Epic Poem. O prezydencie i jego gabinecie traktuje jeden z rozdziałów eposu Columbia: an Epic Poem on the Late Civil War between the Northern and Southern States of North America Franka C. Algertona.
W kreskówkach zwykło przedstawiać się Lincolna w ekstremalnie długim cylindrze. W rzeczywistości cylinder Lincolna nie różnił się bardzo w stylu od innych, modnych dla jego czasów. Wysoki wzrost i pociągła twarz sprawiały wrażenie jakby nakrycie głowy było ekstrawaganckie[potrzebny przypis].
Zobacz też
Uwagi
- ↑ W odpowiedzi na ataki znanego nowojorskiego dziennika „Tribune”, a zwłaszcza artykuł wydawcy tego pisma, Horace’a Greeleya z 19 sierpnia 1862 pt. Modlitwa dwudziestu milionów w którym oskarżał Lincolna jakoby chciał stłumić rebelię, tolerując równocześnie niewolnictwo, które ją wywołało, prezydent napisał list, wydrukowany 22 sierpnia w „Tribune”: Moim głównym celem w tej walce jest ocalenie Unii, a nie uratowanie lub zniszczenie niewolnictwa. Gdybym mógł ocalić Unię bez uwalniania niewolników w ogóle, to bym to uczynił; gdybym mógł Unię ocalić uwalniając wszystkich niewolników, też bym to uczynił; i gdybym mógł tego dokonać obdarzając wolnością tylko niektórych [...] również bym to zrobił. Wszystkim moim poczynaniom w sprawie niewolnictwa i rasy kolorowej przyświeca wiara, iż przyczynią się one do ocalenia Unii [...]. Przedstawiłem tu mój cel zgodnie z pojęciem oficjalnego obowiązku i nie zamierzam zmieniać często wyrażanego życzenia, żeby wszyscy ludzie wszędzie byli wolni[20]..
- ↑ Lincoln i Seward zaproponowali stronie konfederackiej (reprezentowanej przez Alexandra Stephensa, M. R. T. Huntera oraz Johna Cambella) przerwanie działań zbrojnych i podjęcie wspólnej operacji przeciwko armii francuskiej znajdującej się w Meksyku. Konfederacja odrzuciła jednak propozycję, gdyż zakładała ona powrót stanów objętych secesją do Unii[32].
Przypisy
- ↑ L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 308.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 309.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 310.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 311.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 312.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 313.
- ↑ 7,0 7,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 314.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 315.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 316.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 319.
- ↑ 11,0 11,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 318.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 320.
- ↑ 13,0 13,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 321.
- ↑ 14,0 14,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 322.
- ↑ L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 323.
- ↑ 16,0 16,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 324.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 325.
- ↑ 18,0 18,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 326.
- ↑ 19,0 19,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 327.
- ↑ Leon Korusiewicz: Wojna secesyjna. Warszawa: PWN, 1985, s. 193n. ISBN 83-01045-88-4.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 328.
- ↑ 22,0 22,1 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 329.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 330.
- ↑ L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 331.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 25,6 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 332.
- ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 26,5 26,6 26,7 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 333.
- ↑ 27,0 27,1 27,2 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 334.
- ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 28,5 28,6 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 335.
- ↑ L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 336.
- ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 337.
- ↑ Abraham Lincoln , The Collected Works of Abraham Lincoln, Roy C. Basler (red.), t. VII, New Brunswick, N. J. 1955, s. 433 .
- ↑ Krzysztof Michałek: Dyplomaci i okręty: z dziejów polityki zagranicznej Skonfederowanych Stanów Ameryki 1861-1865. Warszawa: PWN, 1987, s. 235. ISBN 83-01071-39-7.
- ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 L. Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. s. 338.
- ↑ Deborah Hayden: Pox. Genius, Madness, and the Mysteries of Syphilis. Basic Books, 2004, s. 126.
- ↑ Leon Korusiewicz: Wojna secesyjna. Warszawa: PWN, 1985, s. 67n. ISBN 83-01045-88-4.
- ↑ Abraham Lincoln , The Collected Works of Abraham Lincoln, Roy C. Basler (red.), t. III, New Brunswick, N. J. 1955, s. 16, 145–146, 399 .
- ↑ Douglas Wilson: Honor’s Voice: The Transformation of Abraham Lincoln. Randon House Digital, 1999, s. 84–85. ISBN 978-0-307-76581-9.
- ↑ 38,0 38,1 Mark Noll: A History of Christianity in the United States and Canada. Wm. B. Eerdmans, 1992, s. 321–322.
- ↑ 39,0 39,1 Jim Martin. The Secret Baptism of Abraham Lincoln. „Restoration Quarterly”. 38/2, 1996. Abilene Christian University. OCLC 226370454. (ang.).
- ↑ Abraham Lincoln w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Gary Fishgall: Gregory Peck: A Biography. Simon & Schuster, 2002, s. 306. ISBN 0-684-85290-X. (ang.).
- ↑ Lincoln. IMDb. [dostęp 2012-09-09]. (ang.).
Bibliografia
- Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
- Abraham Lincoln. Biały Dom. [dostęp 2015-05-07]. (ang.).
- Lincoln Speaks. Abraham Lincoln Institute. [dostęp 2015-05-07]. (ang.).
- Ł. Niewiński, Abraham Lincoln i jego misja ocalenia Unii w latach 1861–1865, „Białostockie Teki Historyczne”, 5, 2007, s. 91–102.
- Artykuły wymagające dopracowania
- Artykuły z brakującymi przypisami od 2012-09
- Abraham Lincoln
- Amerykańscy prawnicy
- Autodydakci
- Członkowie Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych z Illinois
- Prezydenci Stanów Zjednoczonych
- Kandydaci Partii Republikańskiej na prezydenta Stanów Zjednoczonych
- Urodzeni w 1809
- Zamordowani szefowie rządów
- Zmarli w 1865
- Ludzie upamiętnieni nazwami miejscowości
- Osoby przedstawione na amerykańskich banknotach
- Osoby przedstawione na monetach