Joachim Lelewel

Z Polska Encyklopedia Numizmatyczna
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Joachim Lelewel

Joachim Lelewel (po 1831)
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1786
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 maja 1861
Paryż

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura stosowana

Ważne dzieła
  • Polska, dzieje i rzeczy jej
  • Polska wieków średnich
Portret Joachima Lelewela w wieku dojrzałym (fotografia rysunku)
Grób Lelewela na cmentarzu Na Rossie w Wilnie (2010)
Tablica upamiętniająca Joachima Lelewela na Kamienicy Lelewelów (Dulfusowskiej) przy ul. Długiej 4 w Warszawie
Sala Joachima Lelewela na Uniwersytecie Wileńskim (2009)
Sztandar Królestwa Polskiego z sali Sejmu, wywieziony po powstaniu listopadowym przez Joachima Lelewela
Pierwsze miejsce pochówku Joachima Lelewela na cmentarzu Montmartre w Paryżu

Joachim Lelewel (ur. 22 marca 1786 w Warszawie, zm. 29 maja 1861 w Paryżu) – polski historyk, bibliograf[1], slawista, numizmatyk, poliglota (znał 12 języków), heraldyk, działacz polityczny oraz wolnomularz.

Rodzina

Brat Jana Pawła Lelewela, inżyniera i malarza, i Prota Lelewela, oficera napoleońskiego, syn Karola Maurycego Lelewela, prawnika i w latach 1778–1794 skarbnika Komisji Edukacji Narodowej.

Rodzina pochodziła z Austrii, gdzie nosiła nazwisko von Loelhöffel. W XVII wieku przeniosła się do Prus Wschodnich, uzyskując indygenat z nazwiskiem Loelhöffel von Löwensprung. W 1768 r. Karol Maurycy von Löwensprung, ojciec Joachima, otrzymał polski indygenat ze zmianą nazwiska na Lelewel.

Życiorys

Pochodził ze spolonizowanej szlachty pruskiej (jego dziadkiem był Henryk Loelhoeffel von Lowensprung, lekarz nadworny króla Augusta III).

Profesor i poseł

Profesor Liceum Krzemienieckiego, Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

Członek czynny Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w 1829 roku[2].

Lelewel był również założycielem, w 1815 roku, Tygodnika Wileńskiego – czasopisma o charakterze naukowo-literackim, na łamach którego debiutował m.in. Adam Mickiewicz.

Poseł na sejm Królestwa Polskiego (1830).

Powstanie listopadowe

Był prezesem założonego w trakcie powstania listopadowego Towarzystwa Patriotycznego (1/12/1830) – radykalnego odłamu obozu powstańczego, dążącego do wprowadzenia fundamentalnych reform społecznych. Był członkiem kierowanej przez Adama Czartoryskiego Rady Administracyjnej (3/12-18/12/1830).

Poseł na sejm powstańczy (18/12) z powiatu żelechowskiego[3], przewodniczący sejmowej Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych.

Przypisuje mu się zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831, ku czci dekabrystów. Jako poseł z powiatu żelechowskiego województwa podlaskiego na sejm powstańczy[4] podpisał 25 stycznia 1831 akt detronizacji Mikołaja I Romanowa[5]. Jest prawdopodobnie autorem hasła Za wolność naszą i waszą, które widniało na sztandarach powstańczych.

Był członkiem Rządu Narodowego Królestwa Polskiego (od 29 stycznia do 5 października 1831).

5 października 1831 wraz z oddziałami powstańczymi pod dowództwem ostatniego wodza naczelnego powstania gen. dyw. Macieja Rybińskiego przekroczył granicę Królestwa Polskiego i Prus w okolicach wsi Jastrzębie, gdzie ogłoszono kapitulację i złożono broń. Wraz z armią na emigrację udały się też władze powstańcze z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim, członkowie sejmu, liczni politycy oraz znani poeci porucznik Wincenty Pol i Seweryn Goszczyński. Odchodząc na obczyznę oświadczyli, że nie zrezygnują z podjętego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece Pissie wraz z żołnierzami armii polskiej został internowany w obozie nad Drwęcą w okolicach zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy.

Podczas powstania listopadowego została mu przekazana dokumentacja z kancelarii Pawła Monrenheima, kierownika kancelarii dyplomatycznej Królestwa Polskiego. Zgodnie z ustaleniami historyków, odpowiada za zniszczenie części z 30 kartonów poufnej korespondencji dyplomatycznej. Pobudki, jakimi się kierował, pozostają nieznane[6].

Emigracja

Po upadku powstania emigrował z kraju. Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji[7]. Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu w 1832 roku[8]. Na emigracji był działaczem, a po kilku latach przywódcą Młodej Polski, założonej w szwajcarskim Bernie 12 maja 1834 przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego półtajnej organizacji o charakterze demokratyczno-republikańskim, związanej z Młodą Europą Giuseppe Mazziniego. W 1834 roku zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie za udział w powstaniu listopadowym[9]. W 1837 założył i kierował Zjednoczeniem Emigracji Polskiej, które dążyło do politycznego zjednoczenia całej polskiej emigracji (nie mylić ze Zjednoczeniem Emigracji Polskiej powstałym w Paryżu w 1866 roku).

Politycznie był zwolennikiem ustroju republikańskiego.

Zainicjowana przez niego tzw. szkoła lelewelowska (badająca procesy historyczne w ich całości) miała istotny wpływ na rozwój polskiej historiografii. W latach 1842–1852 w Poznaniu na podstawie jego prac historycznych powstały Starożytności Polskie, pierwsza polska encyklopedia historyczna napisana przez przedstawicieli tej szkoły: Jędrzeja Moraczewskiego, Emila Kierskiego, Antoniego Poplińskiego, Jana Konstantego Żupańskiego[10][11].

Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[12]. W 1847 roku wybrano go na wiceprezesa Międzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego[13]. Na bankiecie założycielskim Towarzystwa we wrześniu tego roku Lelewel spotkał Karola Marksa, z którym nawiązał przyjacielską relację i zaangażował w działalność dla sprawy niepodległości Polski[14].

26 maja 1861 ciężko chory przewieziony został przez przyjaciół z Brukseli do prywatnej kliniki w Paryżu. Próba ratowania jego zdrowia nie powiodła się i trzy dni później Lelewel zmarł[15]. Po uroczystym nabożeństwie został pochowany na cmentarzu Montmartre[15].

W 1929 r., w związku z 350. rocznicą założenia Uniwersytetu Wileńskiego, z którym Lelewel był związany, jego prochy zostały sprowadzone do Wilna i złożone na cmentarzu Na Rossie[15].

Pomysłodawca odznaczenia w randze orderu „Gwiazda Wytrwałości”.

Genealogia

4. Henryk Loelhoeffel von Lowensprung      
    2. Karol Maurycy Lelewel
5. Konstancja von Jauch        
      1. Joachim Lelewel
6. Franciszek Ignacy Szeluta-Małynicki h. Kalwaria    
    3. Ewa Szeluta-Małynicka h. Kalwaria    
7. Antonina Cieciszowska z Cieciszewa h. Pierzchała      
 

Joachim Lelewel w filmie

Postać Joachima Lelewela występuje w filmie Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda. W rolę historyka wcielił się Tadeusz Białoszczyński.

Twórczość

Przypisy

  1. ↑ Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 555. ISBN 83-01-05368-2.
  2. ↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 4.
  3. ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481, 586.
  4. ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481.
  5. ↑ Dayarusz Sejmu z R. 1830–1831, wydał Michał Rostworowski, T. I, Kraków 1907, s. 245.
  6. ↑ Piotr Wincenciuk, Policje tajne w Królestwie Polskim (1815–1830) i dzieje ich spuścizny aktowej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, T. 19, 2012, s. 203–222.
  7. ↑ Walenty Zwierkowski, O Sejmie w Emigracji, Poitiers 1839, s. 10.
  8. ↑ Druk ulotny, odezwa Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Paryż 23 sierpnia 1832, niepaginowana.
  9. ↑ Tygodnik Petersburski 1834, nr 89, s. 533.
  10. ↑ Moraczewski 1982 ↓.
  11. ↑ Gloger 1901 ↓.
  12. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.
  13. ↑ Norman Davies, "Boże Igrzysko. Historia Polski. Wydanie poszerzone", Kraków 2010, s. 27
  14. ↑ Adam Ciołkosz, Karol Marks a powstanie styczniowe | Lewicowo.pl, lewicowo.pl [dostęp 2022-06-14].
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Joachim Lelewel (1786-1861), dzieje.pl [dostęp 2022-04-30] (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wydział Wykonawczy Rady Administracyjnej

Godło powstania listopadowego

Rząd Narodowy (1831)

Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1830–1831

Źródło: „https://encyklopedianumizmatyczna.pl/index.php?title=Joachim_Lelewel&oldid=653”