Talar medalowy Zygmunta I Starego
| |||
| Dane podstawowe | |||
| Emitent | |||
|---|---|---|---|
| Nominał | |||
| Rocznik |
1533, 1540 | ||
| Emisja | |||
| Mennica | |||
| Projektant |
Maciej Schilling lub | ||
| Opis fizyczny | |||
| Masa |
27,28 g (1533) | ||
| Średnica |
39 mm (1533) | ||
| Materiał | |||
| Stempel | |||
| Uwagi |
talar medalowy | ||
Talar medalowy Zygmunta I Starego – wybity w srebrze numizmat z datą 1533 albo 1540, zwany najczęściej przez badaczy talarem medalowym, ukazujący na awersie profil Zygmunta I Starego, a na rewersie – Zygmunta II Augusta[1][2][3].
Awers
W centralnej części umieszczono popiersie Zygmunta I Starego w czepcu i w koronie, w otoku tarcze herbowe[4]:
- Polski,
- Litwy,
- Prus Królewskich,
- Rusi Czerwonej i
- Austrii,
w otoku napis:
SIGISM(undus) P(rimus) REX PO-LONIE M(agnus) D(ux) LITHV(aniae) & 1533
a pod nim ozdoby.
Rewers
Popiersie Zygmunta Augusta w czepcu i koronie, w przypadku rocznika 1540 po bokach rok (15-40), w otoku tarcze herbowe[4]:
- Polski,
- Litwy,
- Prus Królewskich,
- Rusi Czerwonej,
- Bony Sforzy,
w otoku napis:
SIG(ismundus) AVG(ustus) SECVND FILIVS REX PO-LON(ie)
pod nim ozdoby.
Opis
Numizmaty wybito w srebrze z datą 1533 (R8) oraz 1540 (R8) w Toruniu[3][5] albo w Krakowie[6]. W przypadku rocznika 1540 podawany jest również czasami Gdańsk[3]. Do drugiego dziesięciolecia XXI w. nie znaleziono żadnych źródeł, które pozwoliłyby jednoznacznie zidentyfikować mennicę, która wykonała te monety[7].
Talar z 1540 r. bardzo długo był uważany za fałszywy nawet przez Emeryka Hutten-Czapskiego, który miał go w swojej kolekcji. Dopiero odnalezienie bitego, złotego egzemplarza w starym zbiorze książęcym w Gocie doprowadziło do uznania tego rocznika za oryginał[8].
Monety talarowe nie były wymieniane w żadnej z ordynacji menniczych Zygmunta I Starego, co dowodzi ich medalowego, czyli przede wszystkim manifestacyjnego, charakteru[7].
Stemple wzorowano na talarach saskich z przełomu XV i XVI w. władców linii ernestyńskiej, a szczególnie na tzw.grubych guldengroszach wybitych podczas wspólnego panowania braci Fryderyka Mądrego i Jana Stałego[7]. Rozwiązanie, gdzie na awersie wyobrażony został aktualnie panujący władca, na stronie odwrotnej natomiast jego desygnowany już następca, korzeniami sięgało do monet rzymskich[6].
18 czerwca 1533 r. odbyła się w Krakowie konsekracja Kaplicy Zygmuntowskiej przez biskupa Piotra Tomickiego z udziałem Zygmunta I oraz królowej Bony. Ołtarz przeznaczony do Kaplicy ukończony został w 1538 r., jednak powstały w Krakowie projekt był już zapewne gotowy w 1531 r. Na bokach predelli tego ołtarza, w wieńcach laurowych wzbogaconych o liście palmy i wstęgi, wyobrażono profilowe popiersia Zygmunta I i Zygmunta Augusta, niemal identyczne z tymi, jakie umieszczono na talarach zygmuntowskich, co może sugerować, że numizmaty (1533) wybito w Krakowie i być może miały one uświetnić uroczystość konsekracji Kaplicy[6].
Talary, szczególnie popiersia króla i jego następcy, odznaczają się wybitnymi walorami artystycznymi. Jak się powszechnie przypuszcza, wykonał je rytownik Maciej Schilling, kierownik techniczny mennicy toruńskiej. Opracowania obu fizjonomii sugerują jednak dzieło medaliera włoskiego. W tym właśnie czasie przebywał w Krakowie Giovanni Maria Mosca zwany Padovano (na 17 czerwca 1533 r. datowana jest pierwsza poświadczona wiadomość o jego działalności w Polsce). Pewne okoliczności mogą sugerować, że stemple talara zygmuntowskiego, a przynajmniej portrety, wykonał właśnie on[6].
Na rewersie, pod popiersiem Zygmunta Augusta, umieszczono niewielki nóż ogrodniczy, określany także jako sierp, będący znakiem Josta Decjusza, co miałoby świadczyć o wybiciu tych numizmatów w Toruniu. Znak ten jednak pojawiał się także na monetach wybitych bez wątpienia w Krakowie, do tego w tym samym 1533 r., a mianowicie na medalowych dwu- i trzydukatówkach, jak również – w roku następnym – na dukatach. Najprawdopodobniej umieszczenie znaku reformatora polskiego systemu pieniężnego niekoniecznie związane było z miejscem produkcji, a oznaczało, że w sensie prawnym nie były to medale, a monety[6]. Medale były już wówczas szeroko rozpowszechnione i wykorzystywane nie tylko przez europejskich władców, ale także przedstawicieli elit. Zanim medale ze swoją podobizną zaczął zamawiać Zygmunt Stary, robił to już przed nim kanclerz Krzysztof Szydłowiecki. O ile medal mógł zamówić każdy, kto dysponował odpowiednim kapitałem, to prawo do emisji pieniądza przysługiwało tylko królowi, wyłącznie on zatem mógł pojawić się na monecie[6].
Odbitki w innych metalach
Dla obydwu roczników istnieją odbitki w złocie[9]:
- 1533 – średnica 38 mm, masa 35,7 grama, stopień rzadkości R8 (2–3 szt.)
- 1540 – średnica 40 mm, stopień rzadkości R* (1 szt.).
Fałszerstwa
Obydwa roczniki były często fałszowane[10].
Fałszerstwa talara 1533
- fałszerstwo Majnerta – stempel powstał przez wybicie odlewu następnie bardzo starannie poprawianego ręcznie, w ostatnim dziesięcioleciu XX w. określane jako najlepsze – można je rozpoznać po napisie pod popiersiem Zygmunta Augusta: „EILIVS” zamiast „FILIVS”[11].
- fałszerstwo Fajna (prawdopodobnie) – stempel cięty ręcznie, dość starannie, charakteryzuje się bardzo nierównym liternictwem[11].
- tzw. „talar Biernackiego” – nieudolnie wykonane stemple cięte ręcznie przez Majnerta starszego (ojca) na zamówienie kolekcjonera Biernackiego, najstarsze i najrzadsze fałszerstwo tego talara, jeśli nie liczyć znanego jedynie z odbitki znalezionej w zbiorze Bartynowskiego[11].
- różne odlewy z oryginałów[11].
Fałszerstwa talara 1540
Istnieją niebezpieczne falsyfikaty Majnerta – stronę rewersu (z Zygmuntem Augustem i rokiem 1540) wybito stemplem ciętym ręcznie[8].
Istnieje też wiele starych odlewów tego talara starannie poprawionych[8].
Fantazyjne talary Zygmunta I Starego
Znane są fantazyjne talary zygmuntowskie z 1529 i 1535 r. wykonane przez Majnerta, dla których nie istnieją oryginalne pierwowzory z epoki[12].
- Fantazyjne talary Zygmunta I wykonane przez Majnerta
Talar z 1529 r.
Talar z 1535 r.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 33–35,40, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ Witold Garbaczewski, Piękno monety polskie. Opowieść o władcach, artystach i symbolach, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2016, s. 62–64, ISBN 978-83-62939-01-5.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 73, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ 4,0 4,1 Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 33–34, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 12, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Witold Garbaczewski, Piękno monety polskie. Opowieść o władcach, artystach i symbolach, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2016, s. 63, ISBN 978-83-62939-01-5.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Witold Garbaczewski, Piękno monety polskie. Opowieść o władcach, artystach i symbolach, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2016, s. 62, ISBN 978-83-62939-01-5.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 34, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 40, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 33–35, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 33, ISBN 83-85057-24-2.
- ↑ Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1506–1573, Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny, 1994, s. 34–35, ISBN 83-85057-24-2.