Dukat
Dukat – złota lub srebrna moneta używana w Europie od późnego średniowiecza do początków XX wieku. Według niektórych źródeł określenie to należy ograniczać jedynie do złotej monety europejskiej, o masie ok. 3,5 grama, której pierwowzorem był złoty floren bity we Florencji od 1252 r[1].
Geneza
Nazwę monety wywodzi się ze średniowiecznej łaciny, w której słowo ducatus miało na niej oznaczać „odnoszący się do księcia (księstwa)”, i pierwotnie określało „monetę księcia” lub „monetę księstwa”. W 1284 r. Republika Wenecka wprowadziła do obiegu dukaty z czystego złota (dukat wenecki), na których wokół wyobrażenia Chrystusa w mandorli widniała inskrypcja: Sit tibi Christe datus quem tu regis iste ducatus (łac. dosł. Tobie Chryste niech oddane będzie, to którym rządzisz księstwo) – stąd teoria, że nazwa monety pochodzi od ostatniego słowa tej sentencji. Faktycznie nazwa ta jest wcześniejsza, gdyż pierwszym władcą, który od 1140 r. wybijał dukaty ze srebra z użyciem terminu „ducatus”, był Roger II – król Sycylii oraz książę Apulii i Kalabrii, a także inni władcy normańscy. Poprzez podobieństwo stempli nazwa ta uległa przeniesieniu na grosze weneckie, a ostatecznie i na monety złote[2].
Dukaty europejskie
Od XIV do XIX wieku dukaty emitowano w wielu innych krajach europejskich. Data wytłoczona na nich niekoniecznie odpowiada dacie emisji – np. jedno- i czterodukatówki datowane na r. 1915 wybijane są przez mennicę wiedeńską dotychczas. Jest to tzw. „nowe bicie” – czyli późniejsze wybijanie oficjalne monet z datą wcześniejszą niż rok wybicia.
Dukaty polskie
W Polsce po raz pierwszy wybity za Władysława Łokietka, a następnie od XVI do XIX w., zwany był powszechnie czerwonym złotym[3]. 1 dukat o masie 3,46 g odpowiadał 3,43 g czystego złota o próbie 986. Największą monetą dukatową wybitą w Polsce było 100 dukatów z 1621 r. o średnicy niemal 70 mm i wadze 350 g złota próby 967[4] (znana w liczbie 6 egz. – obecnie jedna z najdroższych monet świata, która na licytacji w 2018 r. osiągnęła cenę 2,16 mln dolarów)[5][6]. Podczas powstania listopadowego w Polsce (1830–1831) wprowadzono tzw. dukat powstańczy o masie 3,46 g.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Andrzej Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 85, ISBN 83-01-09710-8.
- ↑ Ryszard Kiersnowski, dz.cyt., s. 138, 332.
- ↑ Używano też potocznej nazwy „cząty” (l.mn. „cząte”) – por.: Za źrebca wyhodowanego wziął by 50 czątych (J.I. Kraszewski: Pan starosta kaniowski). Monety w stanie nienaruszonym, z zachowanym karbowaniem brzegu monety nazywano „dukatami obrączkowymi”.
- ↑ Moneta z bydgoskiej mennicy na amerykańskiej aukcji
- ↑ Hit! Moneta z bydgoskiej mennicy sprzedana za ponad 2 mln dolarów
- ↑ CoinWeek, The Polish 1621 hundred ducats - the most expensive Polish coin ever minted, „CoinWeek”, 10 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
Bibliografia
- Ryszard Kiersnowski: Moneta w kulturze wieków średnich. Warszawa: PIW, 1988. ISBN 83-06-01123-6.
- Wojciech Morawski: Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości. Warszawa: Trio, 2002. ISBN 83-88542-22-2. [dostęp 2014-03-13].