Bilety kasowe Królestwa Polskiego

Z Polska Encyklopedia Numizmatyczna
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Bilety kasowe Królestwa Polskiego – papierowe znaki pieniężne zwane biletami kasowymi, pierwotnie wyemitowane przez Królestwo Polskie, z umieszczoną datą emisji 1824, wprowadzone do obiegu jako pełnoprawne banknoty przez utworzony w 1828 r. Bank Polski[1][2][3].

Rys historyczny

Kongres wiedeński ustanowił na części ziem byłej I Rzeczypospolitej następne kadłubowe państwo – Królestwo Polskie, zwane też czasami Królestwem Kongresowym lub w skrócie Kongresówką – podporządkowane Imperium Rosyjskiemu. System monetarny (złotowy) nowo utworzonego państewka ukształtował ukaz carski z 1 grudnia 1815 r. – wprowadzał szereg nowych monet, w przypadku kurantu (monet grubych) pod względem metrologicznym upodobnionych do rozwiązań rosyjskich, a w przypadku monet drobnych (groszowych) nawiązujących do tradycji Księstwa Warszawskiego[4]. Był to przykład monometalizmu opartego na srebrze[2] przy założeniu stałej relacji do rosyjskiego rubla (1 złoty polski = 15 kopiejek)[4], pod tym względem różniący się od bimetalizmu, opartego na srebrnych talarach i złotych dukatach, I Rzeczypospolitej. Już w momencie wprowadzania system ten był anachroniczny zarówno wobec swoich odpowiedników w Rosji jak i zachodniej Europie. Inaczej niż w nowoczesnych rozwiązaniach dalej obowiązywała zasada zysku menniczego[1].

Pokój, stabilizacja budżetu i pieniądza, dobrze posłużyły rozwojowi gospodarczemu. W królestwie udało się podźwignąć gospodarkę, dzięki energicznej polityce skarbowej zlikwidowano deficyt budżetowy, a zastosowanie protekcjonizmu celnego doprowadziło do rozwoju przemysłu. Od 1817 r. powstawały banki, w 1825 r. powołano Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. Najprawdopodobniej z powodu złych doświadczeń ludności ze wszystkimi dotychczasowymi papierowymi pieniędzmi (biletami kościuszkowskimi, biletami Księstwa Warszawskiego, wiedeńskimi bankocetlami oraz rosyjskimi asygnatami), pomimo ogromnych problemów skarbowych w latach 1816–1821, rząd królestwa nie skorzystał z możliwości emisji biletów państwowych[2].

Projekty emisji pieniądza papierowego wysunięto dopiero na forum rządu królestwa jako pokłosie dyskusji prowadzonej przez reformatorów gospodarki, z Fryderykiem Skarbkiem na czele. Zgłoszona propozycja wiązała się z utworzeniem banku krajowego, opartego na emisji pieniądza papierowego[5]. Promotorem takiego rozwiązania był minister skarbu – Franciszek Ksawery Drucki Lubecki[2]. Postanowienie królewskie z 15 kwietnia 1823 r. zezwalało na emisje „biletów kassowych Królestwa Polskiego” w kwocie 16 mln złotych polskich[2]. Przy wymianie na monetę kruszcową wprowadzono jednak dwuprocentowe adio (3 grosze od każdych 5 złotych polskich)[2]. Druk biletów kasowych (nazwanych tak gdyż przewidywano ich wymianę na monetę w kasach królestwa) wykonano w Petersburgu[5]. Produkcję ukończono w połowie 1824 r. – taką też datę emisyjną umieszczono na wszystkich nominałach, tj. 5, 10, 50 i 100 złotych polskich[5].

Bilety kasowe emisji 1824[6][7]

Bilety kasowe emisji 1824 r. miały formę prostokąta o zróżnicowanych wymiarach, od 151 x 110 mm (5 złotych polskich), do 166 x 116 mm (100 złotych polskich)[5]. Wydrukowano je w różnych kolorach: niebieskim, różowym, jasnożółtym i białym[8].

Na awersie bogate gilosze dwóch ramek otaczały centralne napisy. U góry umieszczono herb Królestwa Polskiego. Każdy bilet zawierał[8]:

  • oznaczenie nominału,
  • datę roczną,
  • kolejną numerację,
  • faksymile (wyciśnięte gryfami[9]) podpisów dwóch komisarzy królewskich (znanych jest 15 takich komisarzy[9]) oraz
  • suchą pieczęć z napisem i herbem Królestwa Polskiego.

Awersy wszystkich nominałów biletów mają taką samą kompozycję bazującą na wzorze asygnat rosyjskich[10]. W centralnej części pod herbem Królestwa Kongresowego umieszczonym na ozdobnej ramce u góry, znajdował się napis[11]:

BILET KASSOWY
Królestwa Polskiego
Ukazicielowi onego wypłaci Kassa Wymiany stosownie
do Postanowienia Królewskiego z dnia 15 Mca Kwietnia
Roku 1823. złotych Pięć albo Dziesięć albo Pięćdziesiąt albo Sto monetą kurs w Kraju mającą.
Bilet ten przyjęty będzie we wszystkich Kassach Skarbowych
z lewej i z prawej strony KOMMISARZ KROLEWSKI
w czterech rogach napisy na wewnętrznej ramce B K K P
u góry PIĘĆ albo DZIESIĘĆ albo PIĘĆDZIESIĄT albo STO (przedzielone herbem Królestwa) ZŁOTYCH
na dole z lewej BILET pośrodku A albo B albo C albo D z prawej strony KASSOWY
na krótszym boku z lewej 1824 i z prawej ROKU

Stosowna klauzula gwarantowała nieograniczoną wymienialność Biletów Kasowych Królestwa Polskiego na monetę[8].

Każdy z biletów wydrukowany został na papierze ze znakami wodnymi w kształcie nominałów danego odcinka[8].

Na rewersie wydrukowano w ramce, na tle giloszy, tylko nominał danego biletu oraz umieszczono odręczny podpis upoważnionego kontrolera bankowego[8]. Bilety emisji 1824 r. były pierwszym polskim pieniądzem papierowym drukowanym dwustronnie[8].

Było zasadą, że każdy bilet podpisywało dwóch komisarzy zajmujących różną pozycję w hierarchii państwowej[9]. Osoba bardziej znacząca składała podpis z lewej strony – mniej znacząca z prawej (senator – poseł ; poseł – radca stanu). Gdy jednym z podpisujących był senator, to drugim mógł być tylko poseł. Jeżeli pierwszy podpis należał do radcy stanu to drugim podpisującym był poseł, nigdy nie senator[9]. Zwyczaj ten stosowany był również wcześniej – przy emisjach biletów Księstwa Warszawskiego (komisarz – kontroler) oraz prawdopodobnie później przy pierwszych emisjach Banku Polskiego[9]:

Po wydrukowaniu bilety kasowe jednak nie zostały wprowadzone do obiegu w roku 1824. Złożono je w skarbcu w Petersburgu[12]. Przyczyną rezygnacji była opinia m.in. samego Fryderyka Skarbka („Rys ogólny nauki finansów”, Warszawa 1824) iż

(...) niewłaściwe jest czerpanie przez państwo korzyści z emisji pieniądza papierowego, mającego li tylko dobro handlu na celu, a nie ich posiadaczy (...)

pomimo iż bilety te zabezpieczone były na dochodach skarbu królestwa[5].

Bilety kasowe z 1824 r. do obiegu trafiły już jako pełnoprawne banknoty po otwarciu 6 maja 1828 r. Banku Polskiego – centralnego banku Królestwa Polskiego, uprawnionego do emisji papierowych znaków pieniężnych do wysokości posiadanych wkładów[2].


Wzory

  • awers wzoru papieru 10 złotych
    awers wzoru papieru 10 złotych
  • rewers wzoru papieru 10 złotych
    rewers wzoru papieru 10 złotych
Koperta na 100 sztuk 10 złotych 1824 roku

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 234–235, ISBN 978-83-7705-068-2.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 182, ISBN 978-83-62939-00-8.
  3. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 34–36, ISBN 83-903459-5-1.
  4. ↑ 4,0 4,1 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 234, ISBN 978-83-7705-068-2.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 34, ISBN 83-903459-5-1.
  6. ↑ Czesław Miłczak, Katalogu polskich pieniędzy papierowych od 1794, 2000–2002.
  7. ↑ Marian Kowalski, Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, Wiesława Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 42–44.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 36, ISBN 83-903459-5-1.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Jerzy Koziczyński, Banknoty polskie Polish Paper Money Kolekcja Lucow Tom I 1794–1866, wyd. pierwsze, Warszawa: SEMAFIC, 2000, s. 94, ISBN 83-913361-0-7.
  10. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 87, 90, 94, 96, ISBN 978-83-913361-3-7.
  11. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 86, 90, 94, 96, ISBN 978-83-913361-3-7.
  12. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 235, ISBN 978-83-7705-068-2.
Źródło: „https://encyklopedianumizmatyczna.pl/index.php?title=Bilety_kasowe_Królestwa_Polskiego&oldid=7314”