Bilety kasowe Księstwa Warszawskiego
Bilety kasowe Księstwa Warszawskiego – papierowe znaki pieniężne nazwane biletami kasowymi, wyemitowane z datą 1 grudnia 1810 w okresie Księstwa Warszawskiego[1].
Historia biletów kasowych Księstwa Warszawskiego
Na mocy pokoju w Tylży w 1807 r. utworzono niewielkie, uzależnione od Francji państewko – Księstwo Warszawskie[2].
Wprowadzony w 1810 r. ustrój monetarny księstwa nawiązywał do ustroju z okresu insurekcji kościuszkowskiej. Ustanowiono stopę menniczą dostosowaną do monety pruskiej, a nawet niewiele od niej wyższą (zawartość czystego srebra w talarze była o 0,2 grama niższa niż w pruskim odpowiedniku). Pomimo nawiązań do reformy z 1794 r. pieniądze ukształtowano na wzór saski, ze względu na unię personalną z Saksonią. W księstwie równolegle obiegały pieniądze saskie o tych samych nazwach, ale różniące się kursem, wyższym przeciętnie o 6%[3].
Gospodarka księstwa znajdowała się w ciężkim stanie z powodów[2]:
- ogromnych zniszczeń wojennych,
- konieczności wyposażenia i utrzymania dużej armii,
- spłacania kredytów zaciągniętych przez obywateli w bankach pruskich, które przejął teraz rząd francuski (tzw. sumy bajońskie).
W skarbie był dotkliwy deficyt gotówki. Saski doradca finansowy Manteuffel opracował projekt dekretu o emisji pieniądza papierowego, który król Fryderyk August podpisał 29 grudnia 1810 r., antydatowany na 1 grudnia 1810 r., ze względu na trwający już druk dekretowanych znaków pieniężnych. Jako instytucję emisyjną powołano Komisję do Dyrekcji Biletów Kasowych, niezależną od polskiego rządu księstwa, podległą bezpośrednio królowi Saksonii[2].
Bilety weszły do obiegu dopiero 2 lipca 1811 r[4]. Były drukowane w Dreźnie[4], w ogólnym nakładzie 1 010 000 sztuk, o łącznej wartości 9 mln złotych polskich[2]. Dekretem nadano im nazwę „Kassowy-Bilet Xięstwa Warszawskiego”. Były emitowane w odcinkach o wartości: 1, 2 i 5 talarów (1 talar = 6 złote polskie)[2]. Każdy z rodzajów biletów o wymiarach około 98 x 177 mm miał[2]:
- faksymile podpisów jednej z dziewięciu par – komisarza i kontrolera,
- znaki wodne,
- suche stemple z herbem króla oraz
- stempel kontrolera.
Ich grafika była wzorowana na podobnych biletach saskich[4].
Podobnie jak w przypadku biletów insurekcji kościuszkowskiej miały również charakter substytutowy i były zabezpieczone na przewidywanych przychodach celnych. Nie miały one jednak kursu przymusowego a jedynie kasowy i to tylko do połowy wpłacanej kwoty. Dodatkowo przy wymianie na srebrny kurant dokonywano potrącenia czterech groszy od jednego talara – agio wynosiło ponad 2%[3].
Emisja biletów Księstwa Warszawskiego, poza sposobem na poradzenie sobie z ogromnym deficytem skarbu, miała również na celu wyeliminowanie z obiegu austriackich bankocetli[5].
Ze względu na powszechny brak zaufania do biletów kasowych, m.in. z powodu potrącania adio przy ich wymianie w kasie, obieg biletów był niewielki i nie przekraczał 3 mln złotych polskich. Skarb księstwa nie odniósł dużych korzyści z tej emisji[2].
W 1812 r. Wielka Armia Napoleona poniosła klęskę w wojnie z Rosją, co spowodowało w rezultacie zajęcie i okupację Księstwa Warszawskiego przez wojsko rosyjskie. Wśród posiadaczy biletów kasowych wybuchła panika. Kasa zmuszona była do całkowitej ich wymiany na monety. Pozostające u ludności kilkanaście tysięcy biletów kasowych miało być wykupione w latach 1815–1816 przez działającą w Królestwie Polskim Centralną Komisję Likwidacyjną byłego Księstwa Warszawskiego. Pomimo ostemplowania tych biletów pieczątką o treści „Kommis. Central. Likwid.” do ich wykupu nigdy nie doszło. Stały się jeszcze jedną pamiątką narodową[6].
Bilety kasowe emisji 1810[7][8][9]
Bilety obiegowe
| Nominał | Awers i rewers biletu | Charakterystyka |
|---|---|---|
| 1 talar |   |
Emisja: 1 grudnia 1810 Numer: 4 cyfr lub 5 cyfr lub 6 cyfr Nakład: 700 000 Projektant: Nieznany |
| 2 talary |   |
Emisja: 1 grudnia 1810 Numer: 5 cyfr (istnieją egzemplarze z 1 cyfrą[10]) Nakład: 250 000 Projektant: Nieznany |
| 5 talarów |   |
Emisja: 1 grudnia 1810 Numer: 3 cyfry lub 4 cyfry lub 5 cyfr Nakład: 60 000 Projektant: Nieznany |
Wzory
-
komplet wzorów -
awers wzoru biletu 5 talarów -
rewers wzoru biletu 5 talarów
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 26–31, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 26, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ 3,0 3,1 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 232–233, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 172, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 233, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 28, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ Czesław Miłczak, Katalog polskich pieniędzy papierowych od 1794, 2000–2002.
- ↑ Marian Kowalski, Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, Wiesława Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 40–41.
- ↑ Od barteru do banknotu, Do Rzeczy, 18 grudnia 2017 [dostęp 2019-03-24] (pol.).
- ↑ Salon Numizmatyczny Mateusz Wójcicki, www.facebook.com [dostęp 2020-01-05] (pol.).