Monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej
Monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej – monety posiadające obiegowy status prawny, emitowane przez Narodowy Bank Polski od 1990 roku z umieszczonymi na awersie nazwą państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godłem w postaci orła w koronie, emitowane z rewersami poświęconymi wybranym tematom kolekcjonerskim, bite najczęściej w metalach szlachetnych, w podwyższonym standardzie w stosunku do monet powszechnego obiegu (np. stemplem lustrzanym), najczęściej wprowadzane do obiegu kolekcjonerskiego w cenach przekraczających ich nominał[1][2][3]. Monety te są kontynuacją kolekcjonerskiej działalności emisyjnej Narodowego Banku Polskiego rozpoczętej w okresie PRL w 1972 r[4].
Ze względu na przesunięcie w czasie o pięć lat zmiany polskiego systemu monetarnego w stosunku do przejścia z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Rzeczpospolitą Polską, monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej zaliczane są do jednej z dwóch grup[1]:
- przeddenominacyjnych (1990–1994) albo
- podenominacyjnych (1995–).
Z formalnego punktu widzenia kolekcjonerskie monety podenominacyjne są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Ich każdorazowe wprowadzenie do obiegu legitymizują odpowiednie zarządzenia prezesa Narodowego Banku Polskiego publikowane w Monitorze Polskim[5].
W 1991 r. w Mennicy Państwowej wybito również pięć kolekcjonerskich monet próbnych III Rzeczypospolitej (z napisem „PRÓBA”) nieposiadających obiegowego statusu prawnego[6][7].
Okres przed denominacją
Wg jednego z katalogów ukazujących się na przełomie XX i XXI w[8]. istnieje 66 monet kolekcjonerskich z lat 1990–1994, aczkolwiek 15 z nich, z rewersami poświęconymi: Tadeuszowi Kościuszce, Józefowi Piłsudskiemu i pomnikowi Fryderyka Chopina w Warszawskie, nie zostało wyprodukowanych na zlecenie Narodowego Banku Polskiego. Monety te wybiła prywatna firma w mennicy w Los Angeles. Do Polski trafiły dopiero w 1994 roku i rozprowadzane były przez PKO Bank Polski[9][10][11].
Wg innego katalogu wydawanego w analogicznym okresie liczba monet kolekcjonerskich okresu przeddenominacyjnego III Rzeczypospolitej jest mniejsza o 5 pozycji, gdyż cztery odmiany srebrnej monety o średnicy 39 mm, masie 31,1 grama i nominale 100 000 złotych z 1990 r. Solidarność 1980–1990, jak również 100 000 złotych z 1994 r. wybite z okazji 50. rocznicy powstania warszawskiego, zaliczone zostały do monet okolicznościowych (obiegowych z wizerunkiem okolicznościowym)[12].
W latach 1990–1994 najczęściej emitowanymi nominałami kolekcjonerskimi były: 100 000, 200 000 i 300 000 złotych, bite głównie w srebrze[8]. W latach tych kontynuowano serie Żołnierz polski na frontach II wojny światowej oraz Zamki i pałace w Polsce, a rozpoczęto Zwierzęta Świata[13].
Dwie kolekcjonerskie monety tego okresu posiadały inny kształt niż okrągły. Były to bite stemplem lustrzanym[14][15]:
- miedzioniklowe 50 000 złotych (200 lat Orderu Virtuti Militari, 1992) – w formie ośmiokąta foremnego oraz
- srebrne 300 000 złotych (70-lecia odrodzenia Banku Polskiego, 1994) – w formie siedmiokąta foremnego.
Wszystkim monetom kolekcjonerskim tego okresu bitym przez Mennicę Państwową towarzyszyły emisje w postaci prób niklowych[16].
Spis monet
Rok | Stop | Nominał | Suma | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Srebro | Złoto | Inny | 50 000 zł | 100 000 zł | 200 000 zł | 300 000 zł | Pozostałe | ||||
1990 | 13 | 14 | 1 | 9 | 10 | 7[uwaga 1] | 27 | ||||
1991 | 11 | 1 | 4 | 7 | 1[uwaga 2] | 12 | |||||
1992 | 7 | 1 | 1 | 1 | 6 | 8 | |||||
1993 | 9 | 4 | 5 | 9 | |||||||
1994 | 10 | 1 | 5 | 3 | 1[uwaga 3] | 10 | |||||
Łącznie | 50 | 14 | 2 | 2 | 15 | 32 | 8 | 9 | 66 |
Okres po denominacji
Od 1995 Narodowy Bank Polski emituje corocznie monety kolekcjonerskie o nominale 10, 20 i 200 zł. Od 1997 regularnie emitowany jest nominał 100 zł, a od 2008 dodatkowo inne, w tym o nietypowych kształtach.
W 2010 roku została wprowadzona platforma aukcyjna „Kolekcjoner”, która wyłaniała cenę emisyjną w procesie licytacji. Dotychczas cenę ustalał bank centralny, a od tego roku wszystkie monety sprzedawane są w cenie ukształtowanej według ofert złożonych przez użytkowników. W 2011 został uruchomiony sklep „Kolekcjoner”, w którym emitent oferował kupno monet wyemitowanych przed wprowadzeniem systemu aukcyjnego oraz egzemplarzy niekupionych na aukcjach.
Dodatki i zdobienia monet
Często celem uatrakcyjnienia monety (najczęściej srebrnej) poddaje się ją dodatkowym procesom, ozdabia się różnymi materiałami, bądź wybija w nietypowym kształcie. Pierwszy dodatek pojawił się w 2001 roku i był to bursztyn na monecie srebrnej Szlak Bursztynowy. Najczęściej pojawiającym się dodatkiem na monetach jest farba.
Dodatki | |||
---|---|---|---|
Nazwa | Pierwsze wystąpienie | Przykład monety | Przykład zastosowania |
Bursztyn | 2001 | 20 zł Szlak Bursztynowy | Inkrustowany w okrągłym kształcie. |
Cyrkonia | 2001 | 20 zł Kolędnicy | Inkrustowana w kształcie gwiazdy. |
Szkło | 2008 | 10 zł 400-lecia polskiego osadnictwa w Ameryce Północnej | Rdzeń monety wykonany jest ze szkła oksydowanego. |
Ceramika | 2002 | 20 zł Zamek w Malborku | W formie portalu z kaplicy św. Anny w Malborku. |
Emalia i tampondruk | 2002 | Monety 20 złotych z serii Polscy Malarze XIX/XX wieku | Różnokolorowe farby na palecie. |
Hologram | 2006 | 20 zł Noc Świętojańska | Postać kwiatu paproci |
Krzemień | 2012 | 20 zł Krzemionki Opatowskie | Inkrustowany w okrągłym kształcie. |
Inne zdobienia | |||
Nazwa | Pierwsze wystąpienie | Przykład monety | Przykład zastosowania |
Efekt kątowy | 2001 | 10 zł Rok 2001 | W zależności od kąta spojrzenia wyświetlany napis 2001, bądź strzałka. |
Oksydowanie | 2001 | 20 zł Szlak Bursztynowy | Moneta pokryta jest cienką warstwą tlenków, dzięki czemu nabiera matowej, ciemnoszarej barwy. |
Kształt | 2002 | 20 zł Jan Paweł II – 25-lecie pontyfikatu | Moneta jest w kształcie kwadratu zamiast okrągłego. |
Otwór | 2008 | 10 zł Igrzyska XXIX Olimpiady – Pekin 2008 | Moneta posiada w centralnej części kwadratowy otwór. |
Platerowanie | 2004 | 10 zł Igrzyska XXVIII Olimpiady – Ateny 2004 | Rdzeń awersu oraz pierścień rewersu pokryte są cienką warstwą złota |
Polerowanie | 2010 | 10 zł Kłuszyn i Grunwald | Fragment monety wypolerowany |
Liczba monet w danych latach
Poniższa tabela przedstawia liczbę wybitych monet kolekcjonerskich w poszczególnych latach z podziałem na srebrne i złote monety oraz z uwzględnieniem najpopularniejszych nominałów. Dane pochodzą z archiwalnych planów emisyjnych Narodowego Banku Polskiego[17].
Rok | Stop | Nominał | Suma | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Srebro | Złoto | Bimetal | 5 zł[uwaga 4] | 10 zł | 20 zł | 50 zł | 100 zł | 200 zł | 500 zł | 1000 zł | Pozostałe | ||||
1995[18] | 11 | 1 | 3 | 8 | 1 | 12 | |||||||||
1996[19] | 9 | 2 | 5 | 4 | 2 | 11 | |||||||||
1997[20] | 7 | 2 | 5 | 2 | 1 | 1 | 9 | ||||||||
1998[21] | 10 | 3 | 7 | 3 | 1 | 2 | 13 | ||||||||
1999[22] | 11 | 5 | 9 | 2 | 3 | 2 | 16 | ||||||||
2000[23] | 10 | 6 | 1 | 8 | 2 | 3 | 4 | 17 | |||||||
2001[24] | 11 | 5 | 1 | 7 | 4 | 3 | 3 | 17 | |||||||
2002[25] | 9 | 4 | 6 | 3 | 3 | 1 | 13 | ||||||||
2003[26] | 10 | 6 | 6 | 4 | 4 | 2 | 16 | ||||||||
2004[27] | 14 | 5 | 9 | 5 | 2 | 3 | 19 | ||||||||
2005[28] | 14 | 8 | 11 | 3 | 3 | 5 | 22 | ||||||||
2006[29] | 13 | 5 | 9 | 4 | 2 | 3 | 18 | ||||||||
2007[30] | 11 | 5 | 8 | 3 | 1 | 4 | 16 | ||||||||
2008[31] | 13 | 9 | 9 | 4 | 1 | 2 | 6 | 22 | |||||||
2009[32] | 17 | 7 | 13 | 4 | 1 | 4 | 2[uwaga 5] | 24 | |||||||
2010[33] | 16 | 6 | 12 | 4 | 2 | 2 | 2[uwaga 6] | 22 | |||||||
2011[34] | 16 | 8 | 1 | 11 | 4 | 3 | 3 | 1 | 1[uwaga 7] | 24 | |||||
2012[35] | 15 | 5 | 11 | 4 | 1 | 3 | 1 | 20 | |||||||
2013[36] | 17 | 7 | 3 | 9 | 2 | 3 | 4 | 3 | 24 | ||||||
2014[37] | 17 | 7 | 9 | 4 | 3 | 1 | 3 | 4 | 24 | ||||||
2015[38] | 13 | 6 | 4 | 6 | 3 | 1 | 2 | 3 | 19 | ||||||
2016[39] | 15 | 7 | 2 | 8 | 3 | 2 | 2 | 3 | 2 | 22 | |||||
2017[40] | 22 | 5 | 15 | 5 | 2 | 2 | 1 | 2 | 27 | ||||||
2018[41] | 15 | 6 | 9 | 2 | 1 | 2 | 2 | 1 | 2[uwaga 8] | 21 | |||||
2019[42] | 32 | 15 | 2 | 17 | 5 | 1 | 1 | 4 | 1 | 16[uwaga 9] | 47 | ||||
Łącznie | 345 | 133 | 2 | 8 | 220 | 94 | 16 | 44 | 72 | 17 | 1 | 23 | 495 |
Uwagi
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Janusz Parchimowicz , Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 185–284, ISBN 978-83-87355-68-5 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 300, ISBN 83-87355-37-2 .
- ↑ Borys Paszkiewicz , Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 230, ISBN 978-83-62939-00-8 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 191, ISBN 83-87355-37-2 .
- ↑ Monitor Polski. [dostęp 2013-03-01].
- ↑ Janusz Parchimowicz , Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 285–286, ISBN 978-83-87355-68-5 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Polskie monety próbne 1949–1990 (Polska Rzeczpospolita Ludowa), wyd. I, Szczecin: Nefryt, 2018, s. 16–24, ISBN 978-83-87355-88-3 .
- ↑ 8,0 8,1 Janusz Parchimowicz , Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 185–203, ISBN 978-83-87355-68-5 .
- ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny) .
- ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny) .
- ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny) .
- ↑ Adam Łanowy (red.), Katalog monet polskich i z Polską związanych XX i XIX wiek, monety koronne Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyd. XIV (poprawione i uzupełnione), Bytom: FISCHER, 2012, s. 27, ISBN 978-83-62457-44-1 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 399, ISBN 83-87355-37-2 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 305, 319, ISBN 83-87355-37-2 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 186, 201, ISBN 978-83-87355-68-5 .
- ↑ Janusz Parchimowicz , Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 372–382, ISBN 83-87355-37-2 .
- ↑ Plany emisyjne monet okolicznościowych. nbp.pl. [dostęp 2013-01-04].
- ↑ Monety okolicznościowe z 1995 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 1996 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 1997 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 1998 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 1999 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2000 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2001 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2002 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2003 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2004 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2005 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2006 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2007 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2008 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2009 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2010 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2011 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2012 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2013 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2014 r.. nbp.pl. [dostęp 2014-01-25].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2015 r.. nbp.pl. [dostęp 2016-01-25].
- ↑ Monety okolicznościowe z 2016 r.. nbp.pl. [dostęp 2016-01-25].
- ↑ Plan emisyjny na 2017 rok. nbp.pl. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ Plan emisyjny na 2017 rok. nbp.pl. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2019-03-26] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Monety okolicznościowe. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].